Bir adamın hayatı nasıl bir şeydir

Saat gece 01:30 (Edit: 02:55)

Bilgisayarın başına geçtim, yeni yayın oluştura tıkladım ve dakikalarca boş ekrana baktım. Yazmayı çok istiyordum ama ne yazacağıma, nasıl yazacağıma, bir türlü karar veremiyordum. Belki yardımı olur diye telefonuma yazmak için not aldığım bazı cümlelere, bazı konulara göz gezdirdim. Ama oradan da bir şey çıkmadı.

Sonra nasıl olduysa, ta derinlerden akıp gelen bir yeraltı ırmağı gibi, çıkıp geldi Ozu'nun o sözü: "Ben bir adamın hikayesini anlatmak istiyorum. Ama dramatik olayları anlatmanın kolaylığına kaçmadan, bir adamın hayatı nasıl bir şeydir, onu anlatmak istiyorum." İşte bu. Hepsi bu. Bu kadar basit. Benim de istediğim bu. Bazen kendimin, bazen tanıdığım birinin, hayatını anlatmak istiyorum. Dramatik olayları anlatmanın kolaylığına kaçmadan, bir insanın hayatı nasıl bir şeydir, bundan bahsetmek istiyorum.

Bu yüzden en çok kendimi, ara sıra başkalarını, dışarıdan bir göz olarak izlemeyi seviyorum. Özellikle "bakmak" değil, "izlemek" diyorum ki, konu doğru anlaşılsın. Bakmak deyince sanki fotoğraf karesinde donuş bir anın görüntüsü aklıma geliyor. Oysa izlemekte, süregiden bir şeyler var. Başkalarının hayatında da var, kendi içimizde de. 

Eminim sen de yapıyorsun bunu. İçini izliyorsundur. Sen de benim gibi, içinde olup bitenlere şaşırıyorsundur. Hatta kuvvetle muhtemel, merak da ediyorsundur: Acaba şimdi ne olacak? diye.

İnsanın kendi içindekileri izlerken, acaba şimdi ne olacak? acaba şimdi ne hissedeceğim ya da ne düşüneceğim? diye merakla beklemesi, bana her zaman dramatik olaylardan daha sürükleyici, daha merak uyandırıcı gelmiştir. 

Galiba o kadar mikroskoba ve o kadar teleskoba rağmen, hala, insanı anlamak bir kenara, tam anlamıyla, kendimizi anlamayı bile başaramadık. Belki biraz şairler anlamıştır, diyorum. Ama onlar da anlamışlarsa bile, öylesine karmaşık, öylesine şifreli anlatıyorlar ki, şifre çözücünüz yoksa ya da giriş için gizli parolayı bilmiyorsanız, asla anlattıklarını anlayamıyorsunuz. 

Mesela şu şiir:

Beyaz iplik sert iplik ve tak tak

Yuvarlak top küçük top ve tak tak

Ping-pong masası varla yok arası

Ben ellerim kesik varla yok arası

...... Öpücüğüne eyvallah ve tak tak

Beraber sinemaya ... evet ... ve tak tak

Ping-pong masası varla yok arası

Öküzün gözü veya dananın kuyruğu

Kadifekale veya Sen nehri

Ha Sezai ha ping-pong masası

Ha ping-pong masası ha boş tüfek

Bir el işareti eyvallah ve tak tak

Gözlerin ne kadar güzel ne kadar iyi

Ne kadar güzel ne kadar sıcak

Tak tak tak tak tak tak tak

İlk okuduğumdan bu yana rahat 30 yıl geçmiştir. Kaç defa okudum hatırlamıyorum. Çok da seviyorum ama yine de anlamakta zorlanıyorum. Bir şiiri sevmek ve anlamak arasında nasıl bir bağ var? dersen; insan sevmediği bir şeyi anlayamaz, derim. Neyse ki yapay zeka çıktı da, benim gibi zeki görünen safların işi kolaylaştı. Biraz biraz anlamaya başladık biz de şiirleri ve metrobüsleri.

Ne diyordum, bir adamın hayatının nasıl bir şey olduğunu, dramatik olayları anlatmanın kolaylığına kaçmadan anlatma isteği, diyordum. Benim hayatımda böyle bir şey işte. Biraz hayatımdan bahsetmiş oldum sana. Şimdi uyumalıyım.

* Unutmadan, bir de Bilader'i arayacağım. Ama esas oğlan gibi sona bıraktım onu. Bir şeylerin yerine oturmasını bekliyorum. Sabredebilirsem eğer, "Bilader, bu akşam gel de sana yemek yapayım" demek istiyorum. Sonuçta o da, dramatik ögelerin kolaylığına kaçmadan, bir adamın hayatının neye benzediğini, en iyi anlatanlardan biridir bu blog aleminde.

Meraklısına :

Gönderi görselleri ve aşağıdaki metin CahtGPT 4.0 tarafından hazırlanmıştır.

Özet

Sosyal hayatın çalkantıları içerisinde debelenen insanoğlu bu keşmekeşten bir çıkış yolu bulmak için değişik yollar arar. Şairler ise yaşamış oldukları mekânın ve zamanın kuşatılmışlığından şiir ile çıkmaya çalışırlar. Sıradan bir insanın idrakinden daha fazlasına sahip olan şair, karmaşık duyguları ve çetrefilli konuları anlatırken nesnelerin bellekte bir görünüm kazanması için imge, sembol, metafor ve diğer dil imkânlarını kullanır. Ancak Sezai Karakoç “imaj” için şiire karşıdır; ona göre “imaj” şiir için olmalıdır. Bir başka deyişle “imaj”, şiirde anlamın akışı, gelişimi ve açılımı için bir araç olarak kullanılması gereken bir mefhumdur. “İmaj” şiire tamamen egemen olursa şiir derinliğini yitirir ve gelecek nesillere bir miras bırakamaz.

Bu bağlamda Sezai Karakoç’un şiirsel dilinin yorumlanması ve imgesel dilinin şifrelerinin tespit edilmesi, söz konusu mirasın gelecek nesillere aktarılmasında önemli rol oynayacaktır. Bu çalışmada Sezai Karakoç’un Ping-Pong Masası şiirindeki metaforik unsurlar, imgeler ve söz sanatları incelenecektir. Bununla birlikte soyut ve imgesel dilin yoğun bir şekilde kullanıldığı bu şiirin dil özelliklerinden yola çıkılarak; Sezai Karakoç’un İkinci Yeni’yle bağı, benzer yönleri ve farklı yönleri ortaya konulacaktır.

Anahtar Kelimeler: Sezai Karakoç, İkinci Yeni Şiiri, Ping-Pong Masası Şiiri, Metafor, İmge

1. Giriş

İkinci Yeni; birçok genç ve yetenekli şairin ortak bir manifesto ya da bildiri ortaya koymadan bir araya geldiği, benzerlerinden farklı ve orijinal şiirler verdiği devingen bir dönemi temsil eder. 1950’lerden sonra başlayan bu hareket, Birinci Yeni’nin gündelik dili şiire taşıyan anlayışına bir tepki olarak ortaya çıkmıştır. İkinci Yeni şairleri, Batı şiirinden (sürrealizm, kübizm, empresyonizm) etkilenmiş, aynı zamanda II. Dünya Savaşı sonrası toplumsal değişim, kentleşme ve yabancılaşma gibi olguların da etkisiyle özgün bir poetika geliştirmişlerdir.

Bu süreçte İlhan Berk, Turgut Uyar, Cemal Süreya, Edip Cansever gibi şairler şiirin biçimsel ve anlamsal olarak soyutlaşması gerektiğini savunmuştur. Sezai Karakoç ise bu hareketin içinde görünmekle birlikte geleneğe olan sıkı bağlılığıyla diğerlerinden ayrılır. Onun “diriliş” ideali, İslam medeniyetinin yeniden yorumlanmasıdır. Bu yüzden Karakoç, hem İkinci Yeni’nin imge avcılığından yararlanmış hem de geleneği biçim ve içerikte sürdürerek farklı bir şiir anlayışı geliştirmiştir.

2. Dilin İfade Gücünü Artıran İki Kavram: Metafor ve İmge

2.1. Metafor

Metafor, mecaz anlamında kullanılan bir terimdir. Aristoteles’e göre “bir sözcüğe, kendi anlamının dışında başka bir anlam verilmesi”dir. Edebiyatta bir nesnenin başka bir nesne aracılığıyla anlaşılması için kullanılır. Metafor, şiirde soyut ve zor kavramları somutlaştırma aracıdır.

2.2. İmge

İmge; zihinde tasarlanan hayal, duyularla algılanan nesnenin bellekteki yansımasıdır. Modern şiirde imge, sözcüğün çağrışım gücüyle genişleyen yeni anlam alanıdır. Metafor ile imge karıştırılsa da imge daha geniş bir kavramdır; metafor imgenin türlerinden biridir.

3. Diriliş İdeali ve Şairin Zihniyeti

Karakoç’un düşünce dünyası “diriliş” ideali etrafında şekillenmiştir. Ona göre diriliş, İslam medeniyetinin yeniden doğuşudur. Şairin poetikasında “imaj”, şiire egemen bir unsur değil, şiirin gelişimine hizmet eden bir araçtır. Bu nedenle Karakoç, imgelerin şiire tamamen hâkim olmasına karşı çıkar.

4. Ping-Pong Masası Şiirinin İncelenmesi

4.1. Şiirin Yapısı ve Özellikleri

Şiir 1955’te İstanbul Dergisi’nde yayımlanmış, 1959’da Körfez kitabına alınmıştır. Serbest ölçüyle yazılmıştır. Şiirde ping-pong oyunu, topun “tak tak” sesleri, file, masa ve oyuncular imgesel bir çerçeve oluşturur.

4.2. Art-anlam Alanları

Şiirden ilk okumada ping-pong oyunuyla muhtemelen ilk kez yüz yüze kalmış, çekingen, çaresiz âşık bir gencin sevdiği kadını masa tenisi oynarken seyrettiği ve onun gözünde kendisinin olsa olsa bir pingpong masası kadar öneminin olduğunu düşünerek hüzünlendiği sonucu çıkarılır. Hatta izlediği bu yaşam tarzına öykünen bir Anadolu genci izlenimi doğmaktadır. Fakat Sezai Karakoç’un sahip olduğu zihniyet; anıları, olaylara yaklaşma biçimi ve dünya görüşü de dikkate alınarak şiir okunduğunda bambaşka bir anlam ortaya çıkmaktadır. Peki, incelemesini yaptığımız bu şiir gerçekte ne anlatır? 

Yüzeyde bir masa tenisi oyunu betimlenir. Ancak oyunun ritmi, “varla yok arası” ifadesiyle birlikte metafizik bir sorgulamaya dönüşür. Şair, oyunu izlerken modern yaşamın cazibesi ile kendi inanç dünyası arasında kalır.

4.3. Metaforik ve İmgesel Unsurlar

Ping-pong masası: Dünya hayatının gelip geçiciliği.

Varla yok arası: Arafta kalmışlık, metafizik boyut.

Öküzün gözü, dananın kuyruğu: Mevlana’nın Mesnevi’sindeki “öküz” metaforuna göndermeler; nefsaniyet, cahillik, gaflet.

Kadifekale – Sen Nehri: Yerellik ve gelenek ile Batı modernitesi arasındaki tezat.

Boş tüfek: Dünya hayatının faydasızlığı.

Şiirdeki tekrarlar ve ironiler, şairin kendiyle hesaplaşmasını gösterir. Dünya bir oyun ve eğlence yeri olarak resmedilir; Kur’an’daki “dünya bir oyun ve oyalanmadır” vurgusuna atıf yapılır.

4.4. İçsel Yolculuk ve Diriliş

Şair, oyunu izlerken modern yaşamın cazibesine kapılma ihtimali ile kendi inançlarının sesini dinleme arasında gidip gelir. Sonunda dünyayı “boş bir tüfek” gibi değersiz bulur ve “diriliş” idealine yönelir. Böylece şiir, bireyin içsel uyanışını simgeler.

5. Sonuç

Ping-Pong Masası, ilk bakışta bir gençlik-aşk şiiri gibi görünse de, aslında dünya hayatının geçiciliğini ve hakikate yönelme ihtiyacını anlatır. İmgesel ve soyut diliyle İkinci Yeni’ye yaklaşır, fakat teması bakımından ondan ayrılır. 

Şiir, Karakoç’un “diriliş” idealiyle bütünleşmiş metaforik bir iç hesaplaşma metnidir.

Çok Meraklısına :

"Benim şiirim aşk, hürriyet, yaşayış ve ölüm gibi var olmanın dinamitlendiği noktalardaki trajik espriyi, irrasyonale ve absürde bulanmış Mutlak’ı zaptetmektir. Gittikçe şiirde bunu yapmak istiyor şiirim. Bunun için, başlangıçta sanat planımda görünüşte çok yakın bir noktadan çıktığım arkadaşlardan şiirim uzaklaşıyor. Ses ve biçim, motifler ve imajlarda, başlangıçta çok yakın olduğumuz şair arkadaşlardan gittikçe o biçimi dolduran ve o sesi fırlatan varoluşu idrak farkı yüzünden ayrılıyorum. Kişilik farkından. Ya da baştan beri olan bu farklılık gittikçe daha çok beliriyor."

Sezai Karakoç 

Edebiyat Yazıları II – Dişimizin Zarı. 

İstanbul, Diriliş Yayınları